Psycholog i pieniądze

Swego czasu pewna kobieta poprosiła mnie o recenzję swojej książki. Pani była jedną z milionów ciężko pokrzywdzonych niewiast, na własną prośbę bestialsko maltretowanych przez tzw. „psychopatę”, i jedną z niewielu, które o swoich dramatycznych przygodach zdecydowały się napisać książkę. Rzekoma lub faktyczna „psychopatia” partnera wyjątkowo często służy uzasadnianiu własnej nieudolności, gnuśności, głupich decyzji, braku konsekwencji i umiejętności wyciągania wniosków z doświadczeń. Książka jednak podobała mi się, nawet bardzo, uważałem ją za ciekawą i cenną, zgodziłem się więc i w ciągu niedługiego czasu nie tylko napisałem pełną zachwytów recenzję. Wykonałem także nieodpłatnie niełatwą korektę książki. Dlaczego nieodpłatnie? Ponieważ w ciągu kilku poprzedzających pisanie tygodni zdążyliśmy się, o zgrozo, trochę zaprzyjaźnić. Sytuacja ta zresztą na zawsze wyleczyła mnie z internetowych przyjaźni (za co do dzisiaj, bez cienia ironii i kpiny, jestem autorce książki autentycznie wdzięczny), a zwłaszcza ze zwyczaju natychmiastowego wypijania sieciowego bruderszaftu, na zasadzie: „panie Wojciechu drogi, a może byśmy tak sobie po imieniu…?”. 

Opracowując uwagi, nad korektą posiedziałem dni kilka, dwukrotnie przebrnąwszy przez niełatwy do skorygowania tekst. Recenzję przygotowałem w typowym dla siebie stylu i silne piętno na tekście odcisnął mój niewyparzony jęzor. Zbaraniałem, kiedy w odpowiedzi otrzymałem e-mail pełen obaw i rozterek, a co najbardziej zabawne – pretensji, uwag i poprawek do mojej recenzji, na zasadzie: „to jest super, ale to mógłbyś usunąć… reszta jest ok.”. Zauważyłem przy tym, że mojej niedoszłej partnerce biznesowej szczególnie podobały się fragmenty wychwalające opracowany przez nią tekst, dużo mniej zaś to, co dodałem od siebie ogólnie, w temacie psychopatii. 

Najbardziej jednak zaskoczyły mnie zarzuty dotyczące tego, jak bardzo nieodpowiedzialnie narażam ją na wszelkie nieprzyjemności, a nawet zagrożenia ze strony najróżniejszych możliwych odbiorców. Występująca pod pseudonimem (!) autorka wyrażała przede wszystkim ogromne obawy, że moja, wyraźnie podpisana moim imieniem i nazwiskiem (!) recenzja ściągnie na nią agresję całego świata („Czyś ty zwariował? Zabiją mnie!”…itd.). Obecny u bardzo wielu ludzi, często totalnie irracjonalny strach przed szczerym i autentycznym wyrażaniem własnych opinii (jeśli ktoś takimi dysponuje) jest moim zdaniem jednym z największych nieszczęść ludzkości.  Odpisałem w szorstkim tonie (jak na psychopatę przystało), co o całej sytuacji sądzę. W odpowiedzi, od wzburzonej kobiety otrzymałem pełen wyrzutów i frenetycznych pretensji list, podnoszący kwestię mojej nieodpowiedzialności, braku zrozumienia dla jej społecznych i zawodowych obowiązków, rodzinnych i uczuciowych uwarunkowań… itd.

Przeczytaj też: Histeria 

Zawsze uważałem, że histeria bywa znacznie gorsza od psychopatii. Recenzja nie została wykorzystana, a ja zostałem zapewne kolejnym, pełnoobjawowym, bezlitosnym psychopatą, dołączając do armii krzywdzicieli mocno doświadczonej przez los autorki książki. Cała sprawa była, jak zwykle, polem cennych obserwacji. Czasem zastanawiam się, jak wyglądałaby reakcja autorki, gdyby usługa recenzji była usługą odpłatną. Recenzja, w formie artykułu wykorzystana przy innej okazji, od lat jest dostępna na tym blogu, a ja nadal w świetnej kondycji i humorze opracowuję kolejne teksty o obrazoburczym i wywrotowym charakterze, a więc okazuje się, że nikt mnie dotąd nie zamknął ani nie zastrzelił. Co więcej, nie zdarzyło się, by artykuł ten wzbudził czyjekolwiek wątpliwości czy nawet silniejsze emocje.   

Jakiś czas temu, na moje facebookowe, blogowe konto, otrzymałem od innej pani wiadomość. Był to jeden z wielu, pełnych egzaltowanego uwielbienia dla mojej pisaniny listów. Nauczony cennym doświadczeniem zawodowym z wielką niechęcią podchodzę do wszelkich, zwłaszcza ubranych w kwieciste i poetyckie kategorie pojęciowe zachwytów. Szczerze powiedziawszy staram się je ignorować, bo takie zachowanie charakterystyczne jest dla histeryków, a po histerykach niczego dobrego spodziewać się nie należy. Z niebywałego uwielbienia w równie skrajne potępienie jest im bardzo blisko, a nader często obie postawy zdarza im się prezentować w odniesieniu do jednej osoby czy zjawiska, na przestrzeni paru chwil. W tym przypadku pani sformułowała dość interesującą propozycję… wysłała do mnie bowiem numer telefonu z prośbą, bym do niej zadzwonił, ponieważ ma do mnie sprawę. Odpisałem, że z przyjemnością od razu nawet przybiegnę, jeśli tylko widzi taką konieczność. W następstwie pani zadzwoniła do mnie. Okazało się, że przeczytała (a jakże!) mój artykuł dotyczący osobowości dyssocjalnej i natychmiast powzięła podejrzenia (a jakże!), że jej siostra, z którą od lat prowadzi zawzięte boje sądowe, jest (a jakże…) tzw. „typową psychopatką”.  

Sprawa, jakich tysiące – trwa wielopokoleniowy spór o miedzę i przydałby się, panie, taki psycholog, co by zeznał, rozumiesz pan, a najlepiej, przystawiwszy odpowiednią pieczątkę napisał, że przeciwnik procesowy klienta jest „totalnym psychopatą”. Nie zliczę przypadków, w których otrzymałem wspomaganą odpowiednim bodźcem finansowym propozycję, bym siłą swego zawodowego i medialnego autorytetu poparł czyjeś przekonanie, że życiowy partner, a zwłaszcza przeciwnik procesowy, jest tzw. „totalnym psychopatą” albo też z innych powodów można jego punkt widzenia uznać za całkowicie niedorzeczny. Znam osoby, dla których każdy, ośmielający się mieć inne zdanie człowiek jest psychopatą. W tym przypadku moja rozmówczyni kombinowała w sposób, który rzucił mnie na kolana. Przeczytawszy, że do cech typowo dyssocjalnych należy między innymi „skłonność do kłamstwa, krętactwa i mitomanii” wpadła na godny króla Salomona pomysł, że diagnoza cech dyssocjalnych u siostry będzie znakomitym sposobem na… nie pozostawiające wątpliwości wykazanie przed sądem, że siostra bezczelnie kłamie, składając oświadczenia całkowicie niezgodne z preferencjami i interesem mojej niedoszłej klientki. Skoro jest psychopatką, wysoki sądzie, to kłamie! Nawet wszak wybitny autorytet – Wojciech Imielski, napisał w swoim artykule, że psychopaci kłamią! Interpretację i ocenę tego sposobu rozumowania pozostawiam czytelnikowi.   

Przeczytaj też: Psychologiczna opinia sądowa na zlecenie prywatne 

Dość długo rozmawialiśmy przez telefon i w ciągu kilkunastominutowej rozmowy cierpliwie tłumaczyłem mojej rozgorączkowanej rozmówczyni, że nie na tym polega rola psychologa w sądzie, że stwierdzenie i wykazanie prawdopodobieństwa czyichś zeznań jest bardzo trudne, a czasem w ogóle niemożliwe, jeśli jednak nawet możliwe, to przyjmuje zupełnie inną formę, a odpowiedzialnie opracowana opinia zawsze formułowana jest w kategoriach prawdopodobieństwa… itd. Wysunąłem także propozycję spotkania na oficjalnej, odpłatnej wizycie gabinetowej, podczas której będę mógł rozwiać wiele wątpliwości, zwłaszcza, jeśli dane mi będzie przestudiować materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy, o której mowa. Na koniec rozmowy zasypany zostałem chaotycznymi podziękowaniami, w szlachetnej mieszance z zachwytem nad moim wybitnym profesjonalizmem, wiedzą, charyzmą, kulturą osobistą… i paroma jeszcze innymi sprawami. Rozmówczyni moja sformułowała wreszcie ostateczną deklarację, że w ciągu tych kilkunastu minut całkowicie wyjaśniłem interesujące ją kwestie, ach, i nikt nie tłumaczy lepiej, niż ja, a poza tym jestem nieprzeciętnie zdolnym, uprzejmym, kulturalnym i pomocnym człowiekiem i, och, wybitnym specjalistą, i że w ogóle, w ogóle, w ogóle…

Już wtedy przeczuwałem, jaki będzie scenariusz dalszego rozwoju sytuacji. Z gabinetowej wizyty osobistej nici, zacząłem natomiast na swój prywatny numer otrzymywać arcyciekawe smsy, z propozycją wspólnych dyskusji na tematy najróżniejsze. Nie reagowałem na nie w żaden sposób, moja cierpliwość jednak wyczerpała się, kiedy wielbicielka mego talentu zaczęła przekonywać, że utrzymuje kontakty ze zmarłymi i zadawać pytania, czy jako wybitny psycholog nie zechciałbym się tym problemem zająć… Żywię od zawsze wyjątkową awersję do wszelkich nawiedzonych bredni, a także po części do nawiedzonych osób. I choć pod żadnym pozorem nie śmiałbym, rzecz jasna, podawać w wątpliwość możliwości mojej rozmówczyni w zakresie kontaktów ze zmarłymi (podejrzewam nawet, że kontakt ze zmarłymi udaje jej się znacznie lepiej, niż z żyjącymi…) zdecydowanie wolałbym, by kontakty te kontynuowała bez mojego udziału.

Kiedy pewnej soboty, wcześnie rano, zerknąłem w swój telefon i zauważyłem kilkanaście nieodebranych połączeń oraz ciąg chaotycznych, bezładnych i rozemocjonowanych smsów, odpisałem, jak na mnie całkiem jeszcze grzecznie, że jest sobota, godzina ósma przed południem i jeśli pani oczekuje konsultacji, ponownie zapraszam do kontaktu gabinetowego. W odpowiedzi obrzucony zostałem zarzutami, że psycholog to przede wszystkim powołanie, a nie pomysł na biznes, dowiedziałem się także, że jestem osobnikiem pod każdym względem beznadziejnym, że nie mam ani pasji, ani pojęcia o psychologii, swoje działania w tym zakresie ograniczam bowiem do „wyznaczonych godzin urzędowania”… etc. Zapędy eks-wielbicielki mojego talentu i profesjonalizmu powstrzymało dopiero ostrzeżenie, że w odpowiedzi na kolejny sms sprawę zgłoszę organom ścigania i z całą konsekwencją, której mi nie brakuje, domagał się będę ich zdecydowanej reakcji. Na drugi dzień otrzymałem od autorki wiadomości uprzejme przeprosiny wraz z wyjaśnieniem, że dnia poprzedniego (zaznaczam - wcześnie rano) znajdowała się w stanie po spożyciu znacznej ilości alkoholu…

W początkach wykonywania zawodu psychologa całkowicie nieodpłatnie odpowiedziałem na dziesiątki (może setki) listów, udzielałem się na internetowych forach, zdarzało mi się także świadczyć bezpłatne usługi psychologiczne w kontakcie osobistym. Od tego czasu nie dziwię się osobom, które niczego nie robią za darmo. Pewnego razu, na jednym kobiecym forum, ośmieliłem się zabrać głos w sprawie oczekiwań pewnej pani, szukającej nieodpłatnych usług psychologicznych. Przez kilka rozhisteryzowanych uczestniczek zostałem natychmiast zlinczowany za rzekomą pazerność na pieniądze i niechęć do jakichkolwiek działań bez gratyfikacji finansowej. Zarzuty były tym bardziej absurdalne, że właśnie na tym forum przez długi czas udzielałem się całkowicie nieodpłatnie, formułując wypowiedzi i odpowiadając na listy, błyskawicznie zainterweniowała więc administracja serwisu. Po tej sytuacji na zawsze wyleczyłem się z działalności charytatywnej.   

                

Taki los psychologa. I takich opowieści mógłbym napisać jeszcze wiele. A teraz będzie o pieniądzach, które szczęścia podobno nie dają. Współczuję osobom, którym pieniądze nie dają szczęścia (mnie dają, przyznaję otwarcie) i zastanawiam się, co wobec tego skłania ich do pracy na trzech etatach i ciągłych, obsesyjnych zakupów w rozmaitych marketach, galeriach i innych, podobnych świątyniach dzikiej i niepohamowanej konsumpcji. Być może nie wszystko jest na sprzedaż. Ja sądzę, że niemal wszystko jest, w ten czy inny sposób. Każdemu zwolennikowi wyświechtanych, nawiedzonych frazesów odpowiem jednak, że za pieniądze kupić można najpiękniejszą rzecz na świecie. Tą rzeczą jest wolny czas.  

Podczas studiów psychologicznych, ku własnemu przygnębieniu zauważyłem, że zawód psychologa to zawód o wyjątkowo kiepskich perspektywach, zwłaszcza finansowych, a dlaczego tak jest – napiszę kiedyś w innym artykule. Ludzie wcale nie chcą płacić za usługi psychologiczne, nawet pomimo faktu, że przez ostatnie lata naoglądali się amerykańskich seriali, w których każdy ma "swojego psychoanalityka”, a w co drugim programie telewizyjnym występuje natchniony, obowiązkowo z bródką i w okularkach, opowiadający niestworzone brednie, zniewieściały pierdoła z dyplomem ukończenia studiów psychologicznych. Moim zdaniem jest tak przede wszystkim dlatego, że świadczenia psychologiczne mają charakter całkowicie niematerialny i kompletnie nieprzeliczalny na jakiekolwiek wielkości mierzalne. Psycholog nie oferuje konkretnego produktu, który można byłoby zważyć, zmierzyć i wycenić według obowiązujących, rynkowych stawek. Opłatę pobiera zwykle za poświęcony czas, a tego czasu klient nie może poczuć w kieszeni, torbie ani portfelu. A za wartości o charakterze niematerialnym ludzie zwyczajnie płacić nie chcą, choć z drugiej strony za kościelne czary płacą całkiem chętnie i szczodrze. Zawód psychologa zwykle nie rokuje więc wielkich nadziei finansowych. Dlatego za swego rodzaju fenomen uważam niezmiennie od dziesiątków lat trwający, nieustanny szturm młodych ludzi na studia psychologiczne, choć to zjawisko ma oczywiście swoje wyjaśnienie.  

Odkąd zajmuję się psychologią, zewsząd słyszę puste dywagacje, jaki to ważny i potrzebny zawód. Co ciekawe, zawód psychologa jest potrzebny i ważny do momentu, w którym trzeba zapłacić za usługi. W przekonaniu wielu osób psycholog to misja i wielu klientów wcale nie czuje obowiązku regulowania określonej należności za świadczenia, a czasami psycholog spotyka się wręcz z wrogością klientów oczekujących usług nieodpłatnych. Znani mi, czynni zawodowo psychologowie pracują więc zwykle równolegle w kilku miejscach. Sam przez kilka lat pracowałem jednocześnie w szpitalu, poradni, w ośrodku psychologii przemysłowej, dla sądu jako biegły i czasami przyjmowałem pacjentów prywatnie. W efekcie takiej pracy wcale zresztą nie zarabia się jakichś wielkich pieniędzy. W przypadku większości psychologów jest to po prostu życiowa konieczność, a dochody starczają na związanie końca z końcem i życie na w miarę przyzwoitym poziomie. Co skądinąd wcale nie oznacza, że na psychologii nie można dobrze zarobić, bo można nawet bardzo dobrze. Tyle, że udaje się to bardzo nielicznym.

Przeczytaj też: Psychoterapia. Moje zdanie

Od lat zastanawiam się, dlaczego ludzie chętnie płacą mechanikom, murarzom, księżom i stolarzom, znacznie jednak mniej chętnie psychologom. Jak wspomniałem, efekt ten skłonny jestem wiązać przede wszystkim ze szczególnym, niematerialnym charakterem usług psychologicznych. Inną kwestią może być (moim zdaniem w wielu sytuacjach całkiem sensowne) przekonanie o niskiej skuteczności psychologicznych oddziaływań, jednak w takiej sytuacji nie należy się w ogóle zwracać do psychologa o pomoc czy wsparcie. Co ciekawe, opowiadający niewiarygodne głupoty ksiądz czy szaman zarabia całkiem nieźle i nikt nie podważa jego prawa do wynagrodzenia, a ludzie na religijne zabobony, gusła i obrzędy wydają dużą część swoich dochodów.

W społeczeństwie uważającym się za cywilizowane wypadałoby mieć świadomość, że zawód psychologa jest zawodem trudnym i często bardzo niewdzięcznym. Specjalista z zakresu psychologii, po latach kosztownego kształcenia i zdobywania doświadczeń inwestuje czas, energię i wysiłek tak samo, jak przedstawiciel każdego innego zawodu, a za specjalistyczne świadczenia należy mu się stosowne wynagrodzenie. Warto pamiętać, że usługi psychologiczne nie są w niczym podobne do naprawiania kosy elektrycznej lub strojenia akordeonu. Zwykle też uzyskanie określonego efektu zajmuje znacznie więcej czasu, niż wymiana cieknącego kolanka pod zlewem.