Lęk przed porodem – wybrane zagadnienia

Streszczenie

Artykuł prezentuje wybrane zagadnienia zjawiska tokofobii, czyli lęku przed porodem. W oparciu o dane z literatury specjalistycznej zaprezentowano psychologiczne aspekty porodu, omawiając główne grupy czynników, które silnie wpływają na psychiczny stan kobiety ciężarnej. Wymieniono i scharakteryzowano najważniejsze zmienne, determinujące związane z porodem obawy. Przedstawiono problematykę fobii jako zjawiska z zakresu psychopatologii, przytaczając wybrane definicje i opisując obraz kliniczny zaburzenia. Zasadniczą część artykułu poświęcono fobii porodu. Przeanalizowano pochodzenie nazwy oraz epidemiologię tokofobii. Zaprezentowano najczęściej występujące treści zespołu lękowego oraz pojawiające się postacie objawów, zarówno psychicznych, jak i somatycznych. Omówiono podstawową klasyfikację form tokofobii – tokofobię pierwotną, tokofobię wtórną i tokofobię jako objaw w przebiegu depresji. Wykazano, że nasilony lęk przed porodem może mieć bardzo poważne konsekwencje, na przykład w postaci dokonanej aborcji lub domagania się cesarskiego cięcia mimo braku medycznych wskazań. Wyszczególniono prawdopodobne przyczyny tokofobii. W przeprowadzonym przeglądzie badań nad lękiem przed porodem opisano najbardziej interesujące i doniosłe zjawiska, jakie zostały wykryte w realizowanych dotychczas postępowaniach badawczych. Wskazano brak uniwersalnej definicji tokofobii, problemy z diagnozowaniem i pomiarem zaburzenia, a także duże zainteresowanie, jakim omawiany problem cieszy się w środowisku naukowym. Wymieniono podstawowe wskazania terapeutyczne, sugerowane i opisywane w dostępnych opracowaniach.

Główną tezą artykułu jest stwierdzenie, że tokofobia jest realnie istniejącym i poważnym zaburzeniem, niosącym ze sobą niebezpieczne konsekwencje. W rezultacie przeprowadzonych rozważań, tezę potwierdzono.

Słowa kluczowe: lęk przed porodem, tokofobia, fobie  

Summary

The article presents selected aspects of the phenomenon of tokophobia, called as well fear of giving birth. Based on data from specialist literature, psychological aspects of delivery were presented, discussing the main groups of factors that strongly affect the mental state of a pregnant woman. The most important variables determining the childbirth-related concerns were listed and characterized. The problems of phobia as a phenomenon in the field of psychopathology are presented, citing selected definitions and describing the clinical picture of the disorder. The basic part of the article is devoted to the phobia of delivery. The origin of the name and the epidemiology of tokophobia were analyzed. The most frequent contents of anxiety syndrome as well as emerging forms of both psychiatric and somatic symptoms are presented. The basic classification of tokophobia - primary tokophobia, secondary tokophobia and tokophobia as a symptom in the course of depression is discussed. It has been shown, that increased fear of childbirth can have very serious consequences, for example in the form of an abortion or demanding a Caesarean section despite the lack of medical indications. The probable causes of tokophobia are listed. The review of the fear for parturition research describes the most interesting and significant phenomena that have been detected in the research procedures carried out so far. The lack of a universal definition of tokophobia, problems with diagnosing and measuring the disorder as well as a great interest in the problem discussed in the scientific community are indicated. The basic therapeutic indications mentioned in the available studies are listed.

The main thesis of the article was the statement that tokophobia is a real and serious disorder with dangerous consequences. As a result of the considerations made, the thesis was confirmed.

Keywords: childbirth fear, tokophobia, phobias

Wprowadzenie

Narodziny człowieka są od wieków przedmiotem zainteresowania nauki. Stanowią główny, finalny element procesu przedłużenia gatunku, stąd też ich znaczenie dla ludzkości trudno jest przecenić. Z oczekiwaniem przyjścia dziecka na świat mogą się jednak wiązać emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poród, uważany za zjawisko w zasadzie naturalne i pożądane, u kobiet ciężarnych wzbudza jednak liczne obawy. Wynikają one przede wszystkim z niepokoju o zdrowie dziecka i własne oraz przewidywania bólu, jaki towarzyszy rozwiązaniu.

W sprzyjających warunkach, w czasie ciąży i porodu kobieta objęta jest specjalną, wyjątkową opieką, w perspektywie zarówno medycznej, jak i psychologicznej. Brzemienność i poród to sytuacje kreujące określone wyzwania terapeutyczne, głównie ze względu na doniosłe, zachodzące w organizmie przyszłej matki zmiany. Bywa, że w trakcie ciąży pojawiają się pewne zaburzenia funkcjonowania psychologicznego, czasami wymagające zdecydowanej interwencji terapeutycznej. Jednym z takich stanów jest lęk przed porodem, nazywany tokofobią.

Poród jest sytuacją stawiającą przed kobietą dość istotne, wymagające zaangażowania zasobów mentalnych problemy. Powoduje pewne obawy, mogące przyjmować postać nawet skrajnie nasilonego lęku w psychopatologicznej formie fobii. Lęk przed porodem stanowi duże wyzwanie, w warstwie zarówno teoretycznej (poznawczej), jak i praktycznej (diagnostycznej i terapeutycznej). Tokofobia jest przedmiotem licznych, realizowanych na całym świecie badań. Choć zasoby już zgromadzonej wiedzy wydają się być znaczne, do tej pory nie ustalono wielu istotnych zależności.    

  1. Psychologiczne aspekty porodu


Poród jest zjawiskiem pod wieloma względami szczególnym. W sposób bezpośredni warunkuje przetrwanie ludzkiej cywilizacji. Na całym świecie narodziny są stałym elementem codzienności, odbywają się masowo i w szerokich kręgach społecznych nie wzbudzają większych emocji. Z drugiej jednak strony, poród jest dużym przeżyciem dla kobiety i jej najbliższego otoczenia. Przyszła matka podlega pewnej presji, pojawiającej się w związku z własnymi i cudzymi oczekiwaniami co do narodzin dziecka. Ponadto, brzemienność i rozwiązanie, z uwagi na zachodzące w organizmie zmiany oraz perspektywę radykalnych zmian w życiu osobistym, wzbudzać mogą liczne wątpliwości i obawy.  Ciąża i narodziny dziecka oraz czas połogu, a także okres wczesnego macierzyństwa, kreują więc określone problemy psychologiczne, niekoniecznie wymagające specjalistycznej interwencji terapeutycznej, ale z pewnością istotne dla jakości emocjonalnego funkcjonowania kobiety.


Można powiedzieć, że z poznawczego punktu widzenia poród jest zjawiskiem o charakterze interdyscyplinarnym, leży bowiem na styku obszarów wielu dziedzin nauki. Poza zjawiskami czysto medycznymi, obejmuje także liczne zmienne psychologiczne, wśród których wymienić należy przede wszystkim:

Oczekiwania i nastawienia matki i jej otoczenia. Z przyczyn oczywistych przyjście na świat nowego człowieka jest zdarzeniem ważnym dla matki i jej rodziny. Prawdopodobnie każda oczekująca narodzin dziecka osoba żywi wobec niego pewne oczekiwania, dotyczące chociażby tego, że potomek będzie zdrowy i w pełni sprawny, że wniesie w życie rodziny określone wartości. Z oczekiwań w sposób naturalny wynikają związane z możliwymi komplikacjami i nieprawidłowościami obawy. Stąd także moment porodu jawi się jako istotna chwila ujawnienia ewentualnych problemów czy niepowodzeń. Jest to jeden z wielu powodów, dla których narodziny dziecka są sytuacją psychologicznie trudną, nawet wtedy, kiedy nastawienie matki i jej otoczenia jest generalnie pozytywne.  

  
Stosunek do dziecka i macierzyństwa. W idealnej sytuacji kobieta ciężarna jest osobą w pełni przekonaną do macierzyństwa, oczekującą planowanego i upragnionego dziecka ze świadomą akceptacją wszelkich związanych z jego przyjściem na świat problemów i obowiązków [1]. W wielu sytuacjach ciąża nie jest jednak stanem szczerze pożądanym, zaś poród i opieka nad dzieckiem spostrzegane są jako przykra konieczność. Może to wynikać z wielu przyczyn. Dzieje się tak na przykład wówczas, kiedy brzemienność jest po prostu efektem braku ostrożności albo wynika wyłącznie z chęci spełniania określonych oczekiwań społecznych, bez szczerego przekonania matki, że rzeczywiście pragnie urodzić dziecko.

Zjawiska uwarunkowane somatycznie. W okresie ciąży i bezpośrednio po narodzinach dziecka w organizmie kobiety zachodzą liczne zmiany. Występuje szereg procesów fizjologicznych, wpływających na stan psychiczny kobiety. Do najważniejszych w tym zakresie zjawisk należą zmiany hormonalne. Gospodarka endokrynologiczna zyskuje silne przełożenie na procesy emocjonalne, stąd też w okresie okołoporodowym kobieta ujawniać może obecność pewnych niecodziennych objawów psychopatologicznych, wynikających ze szczególnego stanu organizmu [2].  

Zaburzenia nastroju. W tym przypadku względnie częste są przede wszystkim objawy depresyjne. Obniżenie nastroju może mieć charakter zarówno reaktywny (psychologiczna odpowiedź na sytuację ciąży, porodu, komplikacje życiowe i inne negatywne zjawiska), jak i endogenny (uwarunkowany na przykład wspomnianymi zmianami hormonalnymi). Związane z ciążą zaburzenia afektywne są zjawiskiem dość szeroko znanym, a prawdopodobnie najczęściej opisywanym zespołem jest depresja poporodowa [3].  

Obawy i lęk. Z powodów opisanych już wcześniej, ciąża i poród wiązać się mogą z niepokojem, którego treścią stają się kwestie najróżniejsze. Matka obawiać może się samego porodu, bólu, komplikacji zdrowotnych czy reakcji najbliższego otoczenia. Ponadto, lęk w rozumieniu stanu psychopatologicznego występować może na podłożu wspomnianych zmian neurohormonalnych. Szczególnym przykładem poważniejszych, choć dość powszechnych zaburzeń lękowych są fobie, mogące występować również w emocjonalnym kontekście macierzyństwa.    


2. Psychopatologia fobii. Wybrane zagadnienia


Zaburzenia lękowe należą do najpowszechniej występujących dolegliwości [4]. Pojęcie fobii jest pojęciem znanym i szeroko rozpowszechnionym w języku specjalistycznym i potocznym. Nie zawsze jednak jego znaczenie jest poprawnie rozumiane. Na przykład terminem „homofobia” określa się zwykle niechęć do środowisk homoseksualnych, pomimo że krytyczny stosunek do gejów czy lesbijek nie musi wcale zawierać elementu lęku, który jest osiowym objawem każdej fobii.


Zgodnie ze stanowiskiem autorów Słownika psychologii, fobia to zaburzenie zachowania polegające na reagowaniu bardzo silnym, nieproporcjonalnym do realnego zagrożenia lękiem w pewnych, stosunkowo wąsko zdefiniowanych sytuacjach, np. zatłoczonych lub zamkniętych pomieszczeniach, na wysokościach lub w obecności pewnego rodzaju zwierząt (…) [5]. Zjawisko fobii, oznaczone symbolem F40 (Zaburzenia lękowe w postaci fobii) jest dość szeroko omawiane także w podręczniku Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Jego autorzy wskazują między innymi, że w tej grupie zaburzeń lęk powodowany jest jedynie lub głównie przez pewne konkretne sytuacje albo przedmioty, które z obiektywnego punktu widzenia nie są niebezpieczne. Podkreśla się przy tym, że zjawiska wywołujące lęk są zjawiskami o charakterze zewnętrznym w stosunku do ujawniającej fobię osoby. Przeżywanie związanych z fobią obaw pod względem subiektywnym, fizjologicznym i behawioralnym nie różni się od innych form lęku i może przyjmować różne stopnie nasilenia – od lekkiego niepokoju do paraliżującego przerażenia. Lęk nie traci na sile również w obliczu obserwacji, że inne osoby nie uważają sytuacji za zagrażającą. Może natomiast występować w odpowiedzi na wyobrażenie przedmiotu lęku i wówczas nazywany jest lękiem antycypacyjnym (tzw. „lęk przed lękiem”) [6].


L. Cierpiałkowska wskazuje, że pewne osoby od dzieciństwa, aż po późną dorosłość ujawniają lęk przed pewnymi specyficznymi przedmiotami i sytuacjami, które nie niosą ze sobą żadnego zagrożenia lub są niebezpieczne w bardzo niewielkim stopniu. Lęk w postaci fobijnej ujawnia się na dwa zasadnicze sposoby – osoba albo przeżywa silny niepokój w momencie zetknięcia się z obiektem fobii, albo (z powodu lęku) konsekwentnie unika przedmiotu obaw na przestrzeni swojego życia [7]. W związku z takim unikaniem niemożliwym staje się wygaszenie objawu poprzez stwierdzenie, że kontakt z obiektem uważanym za zagrażający w istocie nie jest niebezpieczny.


Podsumowując można więc powiedzieć, że fobie są zaburzeniem o wybitnie irracjonalnym charakterze. Konkretny obiekt wywołuje lęk nawet pomimo oczywistych dowodów, że nie niesie ze sobą żadnego szczególnego zagrożenia. Fobii specyficznych wymienia się już w literaturze setki, a ciągle rozszerzający się zakres obiektów wywołujących fobijny lęk wskazuje, że przedmiotem obaw może być dosłownie cokolwiek. Do kilku najbardziej powszechnych i najobszerniej opisanych postaci fobii, takich jak agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią), akrofobia (lęk przed wysokością) czy klaustrofobia (lęk przez ciasną, zamkniętą przestrzenią) stale dołączane są fobie bardzo specyficzne i rzadkie, skoncentrowane na dowolnym obiekcie, który w kimkolwiek wywołuje irracjonalne obawy. Z uwagi na fakt, że katalog fobii specyficznych w praktyce nie ma żadnych ograniczeń ilościowych, specjalistyczne klasyfikacje fobii nie są już rozszerzane [5]. Przykładem dość szczególnego rodzaju fobii jest lęk przed porodem.

   

3. Tokofobia – lęk przed porodem


Z powodów opisanych już wcześniej, zarówno ciąża, jak i sam poród mogą stanowić przedmiot pewnych obaw. Umiarkowany niepokój w obliczu realnych zagrożeń ma charakter racjonalny i zwykle nie wykracza poza ramy prawidłowej reakcji emocjonalnej. Czasami jednak lęk przed porodem przybiera postać patologiczną, występując w sposób nieuzasadniony, bez widocznego, sensownego powodu i w rozmiarze znacznie wyolbrzymionym. W takich przypadkach mówi się o tokofobii, czyli fobii porodu. Określenie to pochodzi z języka greckiego od słów tokos („poród”) i phobia („fobia”) lub phobos („lęk”, „strach”). Tokofobia, nazywana także parturifobią, jest zjawiskiem dość słabo poznanym. W niektórych opracowaniach wskazuje się, że jest to stan kliniczny niedostatecznie zdefiniowany, o ogólnie tylko zarysowanych kryteriach diagnostycznych [8]. Zgodnie z szacunkami, ok. 80% ciężarnych kobiet może w łagodnej postaci przeżywać związane z porodem obawy. Natomiast w przypadku 6-10% przyszłych matek poród wzbudza lęk o dużym nasileniu. Zaburzenie to występuje niezależnie od kolejności ciąży. Treść lęku dotyczy wielu związanych z porodem zagrożeń, takich jak uraz i ból, ale również zjawisk czysto behawioralnych i społecznych, jak brak kontroli, niemożność poradzenia sobie z urodzeniem dziecka, niewystarczające wsparcie otoczenia, a często śmierć własna matki lub zgon dziecka. Jak w innych zaburzeniach lękowych, niepokój przyjmować może najróżniejsze postacie, objawiać się koszmarami sennymi, wyrażać poprzez dolegliwości somatyczne (np. bóle brzucha, wymioty), komplikować codzienne, zarówno osobiste, jak i zawodowe życie pacjenta [9].


Badania nad zjawiskiem lęku przed porodem opisywane były już w 1897 roku [10]. Temat tokofobii stał się jednak ponownie bardziej popularny w ciągu ostatnich kilkunastu lat. W obecnych klasyfikacjach wyróżnia się tokofobię pierwotną, tokofobię wtórną oraz tokofobię będącą objawem zaburzeń depresyjnych. Tokofobia pierwotna występuje u kobiet, które jeszcze nie rodziły, a lęk przed porodem może powodować rezygnację z macierzyństwa lub jego konsekwentne odsuwanie w czasie. Tokofobia wtórna obserwowana jest u matek, które poroniły lub przeżyły trudny, silnie traumatyzujący poród, często zakończony narodzinami martwego dziecka. Czasami pojawia się także po normalnym, prawidłowo przebiegającym porodzie [10]. Tokofobia jako objaw depresji jest symptomem występującym w przebiegu pojawiających się w trakcie ciąży zaburzeń nastroju. W tym przypadku objawem dominującym jest natrętne, powracające przekonanie matki, że nie jest zdolna do urodzenia dziecka i/lub że nie przeżyje porodu. Epizody nasilenia lęku przeplatane mogą być okresami zupełnie zadowalającego funkcjonowania [11].


W niektórych przypadkach tokofobia może być powodem decyzji o przerwaniu ciąży, zwłaszcza u kobiet, które nie są w stanie zrozumieć natury lęku przed porodem, a którym nie zostanie w porę udzielone specjalistyczne wsparcie [12]. Dokonanie aborcji jest dość dramatycznym przykładem konsekwencji, jakie może pociągać za sobą tokofobia. Taki scenariusz rozwoju sytuacji uświadamia wagę odpowiedniego procesu diagnostyczno-terapeutycznego, który należy podjąć wobec pojawiających się w ciąży zaburzeń lękowych. Wskazuje się także, że fobia porodu jest jedną z najczęstszych przyczyn kierowania przez pacjentki do lekarza próśb o zastosowanie cesarskiego cięcia [9]. W wielu przypadkach zgłaszany przez pacjentkę, silny lęk przed porodem skutkuje zastosowaniem tej techniki położniczej w sytuacjach, kiedy nie występują obiektywne wskazania medyczne. Problem ten kreuje określone zagadnienia etyczne [13]. Warto wreszcie wspomnieć, że konsekwencją skrajnie nasilonego lęku może być nawet samobójstwo, zwłaszcza w sytuacji, kiedy ciąża jest przez kobietę spostrzegana jako stan niechciany, nieplanowany i wysoce niepożądany. Z tego względu fobię porodu uważać należy za naprawdę poważne zagrożenie. 


W trakcie prowadzonych studiów klinicznych ustalono, że prawdopodobieństwo wystąpienia tokofobii wzrasta wraz z pojawianiem się czynników predestynujących, do których zalicza się między innymi młody wiek, niski poziom edukacji, niski status socjoekonomiczny, problemy emocjonalne występujące przed ciążą lub w jej trakcie, obecność patologii seksualnych, silny strach przed bólem, wysoki poziom neurotyzmu, brak odpowiedniego wsparcia społecznego, wysoki poziom stresu w życiu codziennym, przeżycia związane z poprzednim porodem, choroby występujące u poprzedniego dziecka lub samej matki oraz brak odpowiedniej wiedzy i orientacji w kwestii porodu [14]. Jak więc widać, lęk przed porodem ma swoje dość jasne i łatwe do przypisania, racjonalne przyczyny. Ze wszystkich powyżej wymienionych zjawisk mogą bowiem w oczywisty sposób wynikać silne obawy przed rozwiązaniem ciąży.


4. Tokofobia. Przegląd wyników badań


Z dokonanego przeglądu dostępnych opracowań autor wnioskuje, że tokofobia była do tej pory tematem licznych badań i studiów porównawczych. Analizom poddawane są przede wszystkim epidemiologia zaburzenia, jej przebieg, etiologia i patogeneza, a także skutki, jakie lęk przed porodem wywierać może na matkę i dziecko. W opublikowanym w 2017 roku przeglądzie badań nad tokofobią O’Connell i wsp. stwierdzili, że lęk przed porodem może nieść szkodliwe, zarówno krótko-, jak i długoterminowe skutki dla matki i dziecka. Częstość występowania tokofobii autorzy ocenili na 14% wskazując, że odsetek ujawnia tendencję wzrostową. Podkreślono jednak, że w środowisku medycznym nie istnieje jednoznaczna i wspólna definicja tokofobii, co należy brać pod uwagę przy interpretacji opisanych wyników [15].


Nilsson i wsp. przeprowadzili bardzo obszerny przegląd doniesień na temat definicji, nasilenia oraz pomiaru lęku przed porodem u matek w ciąży, w połogu i w pierwszym roku macierzyństwa, biorąc pod uwagę raporty formułowane przez profesjonalnych badaczy oraz studentów nauk społecznych. Były to informacje z badań ankietowych, eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych, z obserwacji klinicznych oraz przeglądów badań i metaanaliz, prowadzonych w wielu krajach świata (łącznie do analizy wybrano 136 doniesień). Początkowa liczba dostępnych, wyszukanych przez autorów raportów wynosi ponad 18 tys. (wiele odrzucono podczas wstępnej oceny), co pośrednio wskazuje na duże zainteresowanie, jakim cieszy się temat tokofobii. Autorzy raportu ustalili, że w różnych krajach stosowane są odmienne skale pomiarowe, służące do oceny lęku przed porodem. Stwierdzany w poszczególnych państwach zakres występowania tokofobii jest różny, co częściowo wynika zapewne właśnie z faktu, że wykorzystuje się inne narzędzia badawcze. Jednak nawet w badaniach tym samym narzędziem stwierdza się pewne różnice. Najczęściej używaną skalą jest składający się z 33 pozycji kwestionariusz o nazwie W-DEQ, zaprojektowany specjalnie do pomiaru lęku przed porodem. Inne stosowane narzędzia to krótkie kwestionariusze, zawierające kilka podstawowych pytań o pojawiające się obawy. Nie istnieją więc powszechnie uznane, międzynarodowe narzędzia pomiarowe, które można byłoby wykorzystywać w epidemiologicznych badaniach porównawczych. Autorzy doniesienia stwierdzają, że trudno jest w przekonujący sposób wyjaśnić występujące różnice pomiędzy wynikami pomiaru w różnych krajach i z pewnością konieczne są w tym zakresie dalsze badania. Ponadto, za wskazane uważają stworzenie prostego, łatwego do wypełnienia narzędzia pomiarowego, które byłoby praktyczne w klinicznych zastosowaniach [16].  


Interesujących danych dostarcza studium przeprowadzone przez Rondung i wsp. Autorki tego doniesienia próbowały między innymi ustalić, czy lęk przed porodem należy traktować jako odrębny, specyficzny zespół psychopatologiczny. Przegląd wyników badań wskazuje, że tokofobia jest uważana za oddzielne, ale silnie korespondujące z innymi zaburzeniami lękowymi oraz depresją zaburzenie. Najważniejszą przyczyną lęku przed porodem okazują się być wcześniejsze, negatywne doświadczenia. Czasami jednak tokofobia jest następstwem innych, traumatycznych przeżyć i wówczas staje się przykładem zjawiska generalizacji lęku (występuje w tej postaci np. u ofiar nadużyć seksualnych). Ponadto, lęk przed porodem jest mniejszy u kobiet, które wprawdzie nigdy nie rodziły, ale były świadkami porodu, co może oznaczać, że tego typu doświadczenie staje się ważnym czynnikiem profilaktycznym. Zaburzenia lękowe mogą przyjmować postać błędnego koła w związku ze zjawiskiem nasilania lękowej interpretacji zdarzeń u kobiet, które już przeżywają lęk przed porodem. Tokofobia ujawnia się w postaci dość typowych dolegliwości o podłożu lękowym, takich jak problemy ze snem, tachykardia, napięcie, niepokój i koszmary nocne. Pragnienie przeprowadzenia porodu z zastosowaniem cesarskiego cięcia wynika przede wszystkim z nadmiernej dramatyzacji przewidywanego bólu (catastrophization of pain) [17].


Z przeprowadzonego przeglądu danych z literatury światowej Striebich i wsp. wnioskują, że w przypadku lęku przed porodem wysoką skuteczność wykazuje psychoterapia indywidualna i grupowa, polegająca chociażby na rozmowach o kwestiach związanych z ciążą i jej rozwiązaniem. Takie postępowanie terapeutyczne przyczynia się do obniżania liczby wykonywanych w szpitalach cesarskich cięć na żądanie [18].


Podsumowanie i wnioski


Jak wykazano, tokofobia jest tematem dość popularnym, co wynika zapewne przede wszystkim z doniosłości i ważności wszelkich związanych z porodem zjawisk. Zaburzenie to obejmuje zespół uciążliwych i nieprzyjemnych objawów, mogących znacznie komplikować codzienne życie kobiety ciężarnej, a także kobiet, które już urodziły dziecko, albo jeszcze nigdy nie były w ciąży. Problem dotyczy więc szerokiej grupy społecznej. Tokofobia przyjmować może różne formy, a w poszczególnych przypadkach ujawniać pewne różnice w etiologii i przebiegu. W literaturze przedmiotu wymienia się dość liczne przyczyny lęku przed porodem. Wszystkie one mają raczej oczywiste, łatwe do zrozumienia przełożenie na pojawianie się zaburzeń lękowych oraz generalizację obaw. Tokofobia może mieć poważne konsekwencje, w postaci przede wszystkim rezygnacji z macierzyństwa, ale także dokonania aborcji, a nawet prób samobójczych. Należy więc z pewnością uznać ją za realny, poważny problem medyczny i społeczny.    


Na szczególną uwagę zasługuje brak uniwersalnej i jednoznacznej definicji tokofobii. Przyjmowanie odmiennych ujęć definicyjnych skutkuje stosowaniem różnych kryteriów diagnostycznych. Ustalenie wytycznych co do rozpoznania tokofobii wydaje się być istotnym problemem praktycznym. Z przeprowadzonego przez autora pracy przeglądu literatury wynika, że w warstwie pojęciowej stosowane są przede wszystkim dwa główne określenia – „tokofobia” (ang. tokophobia) oraz „lęk przed porodem” (ang. fear of childbirth – FOC), które wydają się dotyczyć tego samego zespołu objawów, tym bardziej, że w niektórych opracowaniach używane są zamiennie. Mimo wszystko jednak brak jest spójnych, praktycznych kryteriów diagnostycznych tokofobii - np. powszechnie stosowany w warunkach polskich podręcznik ICD-10 w ogóle nie opisuje tego zaburzenia.  


Ważnym wyzwaniem wydaje się być udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy tokofobia rzeczywiście jest fobią, a ściślej – czy spełnia wszystkie kryteria diagnostyczne fobii. Pomimo takiej, a nie innej nazwy, lęk przed porodem może być bowiem zwykłym lękiem, nie noszącym znamion fobii, albo objawem towarzyszącym innym, występującym w ciąży zaburzeniom. Przykładowo, jeśli w jednej ze swoich form tokofobia traktowana jest jako objaw depresji, należy mówić o symptomie, a nie odrębnym zespole. Dylemat ten będzie z pewnością łatwiejszy do rozwiązania po ustaleniu konkretnej, uniwersalnej definicji.


Tokofobia jako problem medyczny i psychologiczny powinna podlegać także pewnej operacjonalizacji. Dzięki odpowiedniemu ujęciu metodologicznemu możliwym stanie się prowadzenie klinicznych pomiarów zaburzenia. Stworzy to lepsze warunki realizacji studiów porównawczych i przyczyni się do ułatwienia procesu diagnostycznego w praktycznych sytuacjach klinicznych. Zagadnieniem szczególnie istotnym jest opracowanie odpowiednich, efektywnych procedur terapeutycznych, przyczyniających się do obniżenia i kontroli poziomu lęku przed porodem u wszystkich kobiet, których problem ten dotyczy.   


Literatura:


1.    Poręba R., Sioma-Markowska U., Poręba A., Poród w ujęciu interdyscyplinarnym, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 2008, 149-151.

2.    A. Bacz, Zmiany fizjologiczne u kobiet w ciąży, [online] [cyt. 12.12.2018]. Dostępny na URL: https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/77575,zmiany-fizjologiczne-u-kobiet-w-ciazy

3.    Leeds L., Hargreaves I., The psychological consequences of childbirth, Journal of Reproductive and Infant Psychology 2008, 26:2, 108-122, DOI:10.1080/02646830701688299

4.    Bandelow B., Michaelis S., Epidemiology of anxiety disorders in the 21st century. Dialogues Clin Neurosci 2015; 17(3): 327–335.

5.    Łosiak W. Fobia. W: Siuta J. red. Słownik psychologii, Kraków: Zielona Sowa; 2005: 91.

6.    Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków-Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii; 1997

7.    Cierpiałkowska L., Psychopatologia, Kraków: Scholar; 2018.

8.    Saisto T., Halmesmaki E., Fear of childbirth: a neglect dilemma. Acta Obstet Gynecol Scand 2003; 82: 201-208.

9.    Billert H., Tokofobia – problem multidyscyplinarny, Ginekol Pol. 2007; 78:  807-811.

10.    Kaźmierczak M., Sołdyńska M., Gierszewska M., Gebuza G., Mieczkowska E., Ocena lęku przed porodem u kobiet ciężarnych. Piel Zdr Publ. 2017; 26(1): 69-75.

11.    Hofberg K., Brockington I., Tokophobia: an unresoning dread of childbirth. A series of 26 cases. BR J Psychiatry 2000; 176: 83-85.

12.    Hofberg K., Ward M.R., Fear of pregnancy and childbirth, Postgraduate Medical Journal, 2003 [online] [cyt. 17.12.2018]. Dostępny na URL: https://pmj.bmj.com/content/79/935/505

13.    Rabinerson D., Stolovitch N., Gabbay-Benziv R., Tocophobia – its origin, prevalence and implications. Harefuah 2014; 153(5): 292-294.

14.    Melender H., Experiences of fears associated with pregnancy and childbirth: a study of 329 pregnant women. Birth 2002; 29: 101-111.

15.    O'Connell M.A., Leahy-Warren P., Khashan A.S., Kenny L.C., O'Neill S.M., Worldwide prevalence of tocophobia in pregnant women: systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand 2017; 96(8): 907-920.

16.    Nilsson C., Hessman E., Sjöblom H., Dencker A., Jangsten E., Mollberg M. et al. Definitions, measurement and prevalence of fear of childbirth: a systematic review. Pregnancy and Childbirth 2018, DOI 10.1186/s12884-018-1659-7, 1-15.

17.    Rondung E., Thomten J.,. Sundin Ö., Psychological perspectives on fear of childbirth, J Anxiety Disord 2016; 44: 80-91.

18.    Striebich S., Mattern E., Ayerle G.M., Support for pregnant women identified with fear of childbirth (FOC)/tokophobia - A systematic review of approaches and interventions. Midwifery 2018; 61: 97-115.